Ortez Nedir?
“Ortez nedir?” soruna kısaca doğumsal ya da sonradan olan ortopedik rahatsızlıklarda, ağrının kontrol altına alınması, eklemin stabil kalması ve aşırı zorlanmaya karşı korunması için eksternal olarak kullanılan cihaz/aparatlardır diyebiliriz. Bu cihazlar, ortopedik rahatsızlığa ve kişinin ihtiyaçlarına özel olarak tasarlanabileceği gibi hazır olarak da satın alınabilir. Ortez kullanımında temel olarak 4 amaçtan söz edilebilir:
Deformiteyi Engellemek
- Deformiteyi önleyenler: Özellikle artritlerin ağrılı dönemlerinde, eklem çevresinde kas dengesizliği ve bağ dokusu hastalıkları olan hastalarda tercih edilir. Amaç; eklemi hasardan korumak ve uzun vadede eklemin fonksiyonlarını kaybetmesini engellemektir.
- Deformiteyi düzeltenler: Aktif kas gücünü devam ettirebilmek için eklem hareketine izin veren ürünlerin tercih edilmesi gerekebilir. Düzeltme amacıyla yapılan tedavilerde, aparatın kullanıldığı süreç boyunca, eklem mobilitesindeki artışa göre eklemin iyileşme potansiyeli düzenli olarak takip edilebilir.
Fonksiyonun Artırılması
Yaylar, lastik bantlar ve FNS (fonksiyonel nöromusküler stimulasyon) gibi dış uyarım yöntemleri ile eklemin işlevini desteklenmesi ve mevcut fonksiyonların artırılması mümkündür.
Ağrıyı Azaltmak
Eklem deformitesi olan hastalarda, ağrı şikâyetleri hareketle birlikte artabilir. Aynı zamanda hasarlı bölgeyi sürekli hareket ettirmek bölgede enflamasyon oluşmasına da neden olabilir. Bu noktada bölgeyi sabit tutmak için ortezlerden yardım alınabilir.
İmmobilizasyon
Kas, bağ ve kemik yaralanmalarında sağlıklı kaynamanın sağlanması ve dokuların onarılarak yenilenmesi için stabil kalması gerekebilir. Bu noktada ortezler yardımı ile bölgeyi hareketsiz bırakmak yani immobilizasyon sağlamak mümkündür.
Ortez Çeşitleri Nelerdir?
Eklem ağrılarını azaltacak ve stabilizasyon sağlayacak aparatlar, kişinin ihtiyacına göre farklı materyallerden üretilebilir. Çelik, alüminyum, termoplastik (ısı ile birlikte yumuşayarak, esnek hâl alır), lastik ve deri köseleler en çok tercih edilen malzemelerdir. Kullanıldığı bölgeye göre ortez çeşitleri:
Üst Ekstremite
El ve kol bölgesindeki eklem, kemik, kas ve bağ hasarlarında kullanılır. İhtiyaca göre dinamik ve statik olmak üzere iki farklı çeşidi bulunur:
Statik
Rijid destek sağlama özelliğine sahiptir. Özellikle el bilek ortezleri ve el ortezleri genellikle bu gruba dahildir. Altındaki segmentin hareketine izin vermediği için eklem bölgesinde immobilizasyon sağlar. Kemiklerin kaynamasına, ağrı ve enflamasyonun azalmasına yardımcı olur. Genellikle kalıcı traksiyon elde etmek için kullanılır.
Dinamik
İnternal ve eksternal kuvvet kaynakları ile eklem hareketlerinin kontrol edilmesine yardımcı olur. Elastik gereçler, pnömatik ve elektrik sistemler sayesinde eksternal güç sağlanır. İnternal güç ise vücuttan alınarak, eklem bölgesi sınırlı da olsa hareket ettirilebilir.
Alt Ekstremite
Yürümeye, ayakta durmaya ve dengede kalmaya yardımcı olurlar. Ayak, ayak bileği, kalça ve diz ortezleri alt ekstremite grubundadır. Kalça, bacak ve ayak bölgesindeki ortopedik rahatsızlığa göre birçok farklı çeşidi bulunur. Bazıları gövdenin bir kısmını içine alarak, kalça bölgesine de destek sağlayabilir ve yürümeyi kolaylaştırabilir. Bazıları ise silikon formlu olup, sadece ayak tabanına destek vermek amacıyla kullanılabilir.
Spinal
Gövde bölgesinde kullanılırlar. Sırt, bel ve kalça çevresindeki ortopedik problemlerde oldukça etkin sonuçlar verirler. Hem immobilizasyon sağlayarak ağrıyı azaltmak hem de deformiteyi düzeltmek amacıyla tercih edilebilir. Bu ürünler, oldukça yumuşak tekstil kumaşlardan elde edilir. Omurga ve beli desteklemesi için ise plastik ya da metal malzemelerle güçlendirilebilir.
Spinal fonksiyonun düzeltilmesi, aksiyel yüklenmenin azaltılması,vertebral segment stabilizasyonu ve kinestetik etki gibi pek çok farklı amaçla kullanılabilirler.
Servikal
Servikal omurga yani boyun bölgesi, omurganın en hareketli bölümüdür. Bu nedenle eklem hasarını gidermek için immobilizasyon tedavi sürecinde oldukça önemlidir. Benzer şekilde bölgenin aşırı zorlanmaya karşı korunması için de farklı boyunluk çeşitleri tercih edilebilir. Yumuşak ve Philadelphia boyunluklar, mandibular immobilizasyon ve Halo ortezler en çok kullanılan çeşitleridir.
Ortez Ne zaman Kullanılmalıdır?
Ortezler, ortopedik rahatsızlıkların tedavisinde önleyici ve koruyucu niteliktedir. Bu nedenle fizik tedavi ve ilaç tedavisi ile birlikte eklemin korunmasında, semptomların kontrol altına alınmasında oldukça önemli yere sahiptir:
- Kaza ya da ameliyat sonrası, eklemin sabit tutularak iyileştirilmesi
- Fonksiyonunu kaybeden uzuvlara destek sağlanması
- Omurga eğriliği gibi şekil bozukluklarının düzeltilmesi
- Dejeneratif ve eklemde kalıcı hareket kısıtlılığı yaratacak hastalıklarda eklem mobilitesinin korunması
- Kireçlenme gibi eklem bölgesinde ağrı ve enflamasyona neden olan rahatsızlıklarda, bu semptomların azaltılması ya da ortadan kaldırılması gereken durumlarda bu cihazlardan destek alınabilir.
Kireçlenme Tedavisinde Ortezin Rolü Nedir?
Kireçlenme hastalarında, eklemi koruyan ve kemiklerin üzerini kaplayan kıkırdak dokusu incelir, deforme olur ve zamanla aşırı sürtünmeye neden olarak kemik yüzeyini yıpratır. Bu durumda hem bölgede enflamasyon oluşabilir hem de ağrı nedeniyle kişinin günlük yaşamı olumsuz etkilenir. İlerleyici bir mekanik bozulma olan bu rahatsızlığın erken dönemlerinde, eklemi korumak için ortezlerden yardım alınabilir.
Kireçlenme; başta diz, kalça, el, ayak bileği, boyun olmak üzere, tüm eklemlerde olabilen ve en sık görülen artrit türlerinden biridir. Bu nedenle tedavi sürecinde üst ve alt ekstremite ortezleri kullanılabilir. Aparatların kullanım süresi ve şekli ise hastalığın seyrine ve kişinin ihtiyaçlarına göre belirlenebilir. Özellikle el baş parmağı ve bilek kireçlenmesinde ortez kullanımı sayesinde eklemi aşırı yükten korumak ve eklemin tamamen deforme olmasını engellemek/yavaşlatmak mümkündür.
