Ayak Kireçlenmesi Nedir?

Eklem kıkırdağından başlayarak kemiklere yayılan ve diğer eklem bileşenlerini de etkileyen dejeneratif  bozulma osteoartrit olarak adlandırılır. Yaygın olarak “kireçlenme” adıyla bilinen bu hastalık, tüm dünyada en çok görülen artrit türlerinden biridir. Kıkırdaklarda başlayan dejenerasyon, zamanla tüm eklem elemanlarına yayılır. Osteoartrit, vücuttaki tüm eklemlerde görülebilir. Ayak bileği ve ayak parmağı eklemleri de bu bölgelerden biridir.  

Ayak eklemi, oldukça karmaşık bir yapıdır. 28 kemik ve 30 eklem içerir. Bu kemikler birbirine “ligament” adı verilen bağlar ve kas dokuları ile bağlanır. Ayak kireçlenmesi, teorik olarak ayaktaki tüm eklemleri tutabilir. Uzun vadede yürümeyi ve koşmayı olumsuz etkileyen, dejeneratif yani ilerleyici özellikteki bir hastalıktır. 

Ayakta kireçlenme, çeşitli nedenlerle her yaştan kişide görülebilir. İleri  yaş önemli bir risk faktörü kabul edilse de farklı nedenlerle de erken yaşlarda ortaya çıkabilir. Halluks rijidus (ayak baş parmak kireçlenmesi) özellikle menopoz dönemindeki kadınlarda görülen bir osteoartrit şeklidir. 

Ayak osteoartritinin en yaygın görüldüğü bölgeler: 

  • Ayak bileği (Tibiotalar eklem)
  • Arka ayak bölgesinde bulunan 3 eklem (Talokalkaneal, talonaviküler, kalkaneokuboid)
  • Orta ayak eklemi (Metatarsocunieform)
  • Ayak baş parmağı eklemi (Metatarsofalangeal)

Ayakta Kireçlenme Neden Olur?

Ayak bileği ve ayak parmaklarında kireçlenmenin pek çok sebebi vardır. Bir yanda kişinin yapısal özellikleri diğer yandan dış faktörler, kıkırdak dokusunun incelmesine,elastikiyetini kaybetmesine, kemiklerin deforme olmasına , uzun vadede ayak ve ayak bileğinde ciddi bozukluğa neden olabilir: 

İleri Yaş

Tüm osteoartrit olgularında olduğu gibi ayak bölgesinde görülen kireçlenmenin  başlıca risk faktörü ileri yaştır. İlerleyen zaman içerisinde kıkırdak ve eklemin tüm bileşenleri  zayıflar. Bu nedenle çok daha kolay hasar görür. Aynı zamanda günlük hareket miktarı da azaldığı için bölgeyi güçlü tutan kas ve bağlar da zayıflar. Bu da ayakların, üzerine binen yükün dengeli bir şekilde taşıyanamasına; eklemin dejenere olmasına neden olabilir. 

Aşırı Kilo ve Obezite

Vücut ağırlığı arttıkça eklemlere binen yük de artar. Bundan en çok etkilenen bölgelerden biri de ayak bilekleridir. Bu yükü karşılamakta zorlanan kıkırdak dokusu zaman içerisinde aşınır ve alttaki kemikte mikrokırıklar oluşturur. Süreç yeni kemik oluşumlarına ve eklemin anatomik bozulmasına neden olur. Bu nedenle ayak osteoartriti, kilolu bireylerde daha sık görülür.   

İnflamatuar Artritler

İnflamatuar artrit (iltihapli eklem hastalıkları) nedenleri kesin olarak bilinmeyen  sistemik bir grup hastalıktır. Bu hastalıkların görüldüğü eklemlerde kıkırdak ve kemik haraplanır ve buna bağlı ikincil osteoartit görülebilir. Tipik örneği romatoid artrittir.

Gut hastalığı, ayağın başparmak ekleminde ağrı, şişlik, hassasiyet ve ısı artışı ile karakterize olan şiddetli bir iltihaplı  bir eklem hastalığıdır. Deforme edici ataklar esnasında oluşan yoğun iltihap ayak başparmağının kemiklerinde yıkıma sebep olur, bu da ayak baş parmağı kireçlenmesine zemin hazırlar.   

Travma Öyküsü

Yıllar içerisinde oluşan tekrarlayan travmalar ya da önemsenmeyen hasarlar, ileri dönemde osteoartite neden olabilir. Ayak bileği kireçlenmesi, özellikle sporcularda sık görülen bir hastalıktır. Öte yandan ayak bileği kırığı ekleme uzanmış veya eklem kıkırdağını zedelemişse kireçlenme riski de artar. Özellikle kemikler doğru iyileşmemişse, eklem hareketleri fizyolojik şekilde gerçekleşemeyebilir. Bu da uzun vadede ayak bileğinde osteoartrite neden olabilir. 

Bununla birlikte sadece ayak bileğinde değil, ayak baş parmağında ve parmaklarda da görülebilen bu hastalık, parmak kırıkları, ayak deformiteleri, ciddi yaralanmalarla güçlü bir ilişkiye sahiptir. Bu nedenle ayak ve ayak bileğindeki yaralanmaları hafife almamak, uzun vadede neden olabileceği riskleri de göz önünde bulundurarak dokuların tamamen iyileşmesini hedeflemek önemlidir. 
Ayak parmaklarında kireçlenme ile ilişkilendirilen, önemli etkenlerden biri de yanlış ayakkabı seçimi olabilir. Ayaklara baskı yapan, parmakları sıkıştıran ve ayak eklemini desteklemeyen ayakkabılar, uzun vadede kemiklerde ciddi deformasyona neden olabilir.

Ayakta Kireçlenme Belirtileri Nelerdir?

Hastalığın en karakteristik semptomu  ağrıdır. Osteoartritin tuttuğu ekleme göre ağrının yoğunluğu ve hissedildiği lokasyon değişebilir. Aynı zamanda ağrının şiddeti de bu doğrultuda artıp-azalabilir.  

  • Ağrı: Ağrı ilk evrelerde çok yoğun olmayabilir. Bu nedenle belli belirsiz bir sızıya benzer ve günlük yaşamı büyük ölçüde etkilemeyebilir. Genellikle istirahat hâlinde hafifleme eğilimindedir. Bununla birlikte bölgedeki hasar arttıkça ağrı da artar ve istirahat hâlinde de hissedilebilir. Aynı zamanda bölgeye dokunulduğunda sertlik ve hassasiyet de olabilir.
  • Şişkinlik ve Yumrulu Görünüm: Kıkırdaklardaki hasarın derecesine göre kemik dokusunda büyüme olabilir. Bu da ayaklarda etkilenen bölgelerin yumrulu görünüm ortaya çıkarabilir. Eklem üzerinde oluşan kemik çıkıntıları, kişinin ayakkabı giymesini de zorlaştırabilir. 
  • Hareket Kısıtlılığı: Eklem mobilizasyonunun azalması, bu hastalıktaki temel bulgulardan biridir. Ağrı veya hareketin tamamen engellenmesine neden olabilir. Bu durumda yürümek, ayağın üzerine basmak ya da ayak bileğini öne-sağa-sola hareket ettirmek mümkün olmayabilir. Dolayısıyla kişinin hem günlük yaşamı hem de iş yaşamı bu noktada ciddi şekilde olumsuz etkilenebilir. Bu semptomun engellenmesi ve kişinin yaşam kalitesinin yüksek tutulması için uygun yaklaşımla, doğru tedavi metodunun uygulanması oldukça önemlidir. Ayak kireçlenmesi, kişinin uzun süre yürümesini engelleyebilir. Özellikle halluks rigidus hastalarında baş parmak üzerinde kemik çıkıntısı (bunyon) oluşmuşsa ayakkabı giymek oldukça ağrılı olabilir. 

Tanı Nasıl Konulur?

Tanı sürecinde hasta şikayeti ve klinik bulgular çok önemlidir. Ağrı tipi, eklem tutukluğu, eklemde büyüme karakteristik olmasına rağmen, diğer artrit hastalıkları ile benzer yönleri bulunduğundan ayırıcı tanıya gidilmelidir. 
Fizik muayeneden sonra eklem direkt radyografi ile  değerlendirilmeldir. Direkt radyografi kemik değişiklikleri hakkında bilgi verir ancak kıkırdak ve diğer yumuşak dokular için manyetik rezonans (MR) incelemeleri gerekli olabilir. Bu veriler, hastalığın tedavi süreci için de yol gösterici olabilir.

Ayak Kireçlenmesi Nasıl Tedavi Edilir?

Kireçlenme tedavisinde hastalığın derecesi, şikayetlerin durumu, kişinin yaşı, eşlik eden hastalıklar  dikkate alınır. Tedavi sürecinde ilk tercih edilmesi gereken cerrahi olmayan tedavi yöntemleridir. Bu amaçla hem eklemdeki dejenerasyonu yavaşlatmak, ağrıyı kontrol etmek,eklemi korumak ve desteklemek için gereken cerrahi dışı seçeneklere öncelik verilir. Ancak bu yöntemlerle sonuç alamayan, genellikle ileri yaşta olan hastalarda cerrahi seçenekler tercih edilebilir.

Cerrahi  Dışı Tedaviler

Cerrahi olmayan tedaviler, genellikle koruyucu niteliktedir. Bu yöntemlerin amacı hastalığı tamamen tedavi etmek değildir. Esas amaç; hastanın günlük yaşam kalitesini yüksek tutarak, hastalığın neden olduğu ağrıları ve hareket kısıtlılığını mümkün olduğunca azaltmaktır.  

İlaç Tedavisi

Ayak kireçlenmesi ilerleyici bir hastalıktır. Başlangıçta hafif olan ağrılar, zamanla artarak hastanın günlük yaşamını ciddi ölçüde etkileyebilir. Eklemdeki büyüme, yürümeyi çok daha zor hâle getirebilir. İlaç tedavisi ile  bu semptomlar kontrol altına alınabilir. Bu amaçla non-steroid antiinflamatuar ilaçlar kullanılabilir. 

Akut enflamasyon durumunda doğrudan eklemlere enjekte edilen steroid ilaçlar da tercih edilebilir. Ayrıca ekleme enjekte edilen hyaluronik asit ve PRP (plateletten zengin plazma) de ağrıların azaltılmasında ve harabiyetlerin kısmen tamirinde etkilidir.

Fizik Tedavi ve Egzersiz

Fizik tedavi ve rehabilitasyon, cerrahi olmayan tedaviler içinde  önemli bir yere sahiptir. Bu noktada ilaç tedavisi ile FTR uygulamalarının kombinasyonu oldukça başarılı sonuçlar verir. İlaç tedavisi semptomları dindirirken, FTR kıkırdağın korunmasına, kas ve bağların güçlenmesine yardımcı olur. Böylece eklem vücudun ağırlığını taşırken bu kas gücünden faydalanır ve sürtünme sonucu oluşan kemik hasarı azaltılmış olur. Bu da uzun vadede hastalığın ilerlemesini yavaşlatarak, cerrahi girişim ihtiyacını geciktirebilir. 

FTR uygulamalarının dışında hastaların evinde uygulayabileceği basit egzersizler de tamamlayıcı nitelikte olacaktır. Doktorun ve fizik tedavi uzmanlarının tavsiye edeceği günlük germe egzersizleri sayesinde bağları güçlendirmek ve tedavi sürecine olumlu katkılarda bulunmak mümkündür. 

Aynı zamanda ayak bileklerine ya da baş parmak bölgesine yapılan soğuk-sıcak uygulaması da ağrıların hafifletilmesine yardımcı olur. Gerekli durumlarda ağrı kesiciler de ağrının kısa süreli olarak kontrol altına alınmasında etkilidir. 

Ortez Kullanımı ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Özellikle ayak baş parmağı kireçlenmesi olan kişilerde ortez ve tabanlık kullanımı ve ayakkabı seçimi de tedavinin önemli bir unsurudur. Ortopedik olmayan, aşırı topuklu veya topuksuz ayakkabılar gerek ayak kemiklerine gerekse ayak bileğine dengesiz yük bindirir ve  ekleme dengesiz  iletimesine neden olabilir. Bu nedenle parmaklara alan bırakan, rahat ve ortopedik ayakkabıların kullanılması tavsiye edilmektedir. 

Osteoartrit hastalarında kilo kontrolü, aktivite planlamaları da ameliyatsız tedavi sürecinde oldukça önemlidir. Aşırı kilo eklemlerin zorlanmasına neden olacağı için uygun bir diyet listesi ve hastalığa uygun egzersizlerle ideal kilonun korunmasına özen gösterilmelidir. 

Cerrahi Tedaviler

Cerrahi dışı yöntemlerden istenilen sonuç alınamadığında ve kıkırdak hasarı fazlaysa cerrahi tedavi seçeneği değerlendirilebilir. Hastanın yaşı, günlük hareket miktarı, kıkırdak hasarının yaygınlığı, kilo, eşlik eden hastalıklar ve hastalığın etkilediği bölgelere göre en uygun yöntem seçilir. 

Ayak baş parmağı ve ayak bileği kireçlenmesi ameliyatı, günümüzde en çok artroskopik cerrahi ile yapılmaktadır. Ayak bileğine  büyük cerrahi kesiler yapılmadan sadece birkaç küçük kesi ile operasyon yapılabilir. Kolay ve kısa sürede iyileşir ve enfeksiyon riski minimumdur.

Ayak Bileği Dondurma (Artrodez)

“Ayak bileği sabitleme” olarak da bilinen bu ameliyatta eklem hareketi sıfırlanır. Amaç yere ağrısız basan bir ayak elde etmektir.  Sabitlenerek eklemler bileğin stabil olmasını sağlar ve yürüme esnasında hissedilen ağrıyı büyük ölçüde azaltır.

Eklem Temizliği (debridman)

Artroskopik debridman” yani eklem temizliği, özellikle hastalığın erken evrelerinde ve genç bireylerde oldukça başarılı sonuçlar veren bir uygulamadır. Tedavinin amacı; hasar görmüş dokuları temizleyerek hastalığa bağlı semptomları azaltmaktır. Fakat kireçlenmenin tamamen tedavi edilmesini sağlayan bir yöntem değildir. Bu nedenle ameliyattan sonra dikkat edilmediği takdirde hasarı ilerleyebilir. 

Ayak Bileği Protezi

Ayakta kireçlenme yaşayan özellikle yaşlı hastalarda nadir de olsa tercih edilen bir yöntemdir. Kıkırdak hasarı eklemdeki tüm yapıları etkilediğinde ve hareket kısıtlılığı ciddi düzeyde olduğunda eklemin tamamen değiştirilmesi gerekebilir. Bu noktada farklı protezler kullanılarak, aşınma olan bölgelerin yapay eklem dokusu ile değiştirilmesi sağlanabilir. 

Ayak kireçlenmesi ve ayak bileği kireçlenmesi tedavisinde uygulanan tüm bu cerrahi tedavi yöntemlerinde fizik tedavi sürecinin önemi de büyüktür. Cerrahi işlem tamamlandıktan sonra dokuları güçlendirmek ve eklem mobilizasyonunu maksimum seviyede tutmak için mutlaka minimum 1 ay süre ile fizik tedaviye devam etmek gerekir. 

Ayakta Kireçlenme İçin Hangi Doktora Gidilir?

Ayakta kireçlenme için ortopedi ve travmatoloji, fizik tedavi ve rehabilitasyon  alanında uzman doktorlara muayene olmak gerekir. Fizik tedavi ve rehabilitasyon veya ortopedi uzmanlarının, hasarın yerine ve derecesine göre yapılan uygun tedavi ile eklemi yıllar boyunca, ağrısız ve tam fonksiyonla kullanmak mümkündür.

Yazar Hakkında

Prof. Dr. Ümit DİNÇER

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon

Fizik tedavi ve Rehabilitasyon alanında uzman olan sayın Dinçer, 1970 yılında Kayseri'de doğmuştur. İyi derecede İngilizce bilen Prof. Dr. Ümit Dinçer, osteaoartrit alanında önde gelen uzmanlardan birisidir.

Tüm Makaleleri Görün