Yaygın olarak kireçlenme adı ile bilinen osteoartrit, eklemdeki kıkırdak dokusunun bozulmasına neden olan ve zamanla tüm eklemin yapısını değiştiren, dejeneratif bir hastalıktır. El  kireçlenmesi, özellikle beden gücü ile çalışan, bilek ve el eklemine yük bindiren işler yapanlarda sık rastlanan bir hastalıktır. El osteoartritinin en sık görüldüğü bölgeler ise;

• Baş parmağının kök eklemi
• Parmak uç eklemi
• Parmakların orta eklemi
• El bileğidir.

El kireçlenmesi, kıkırdak adı verilen ve eklem yüzeyini kaplayan dokuda başlar. Kıkırdaklar, kemiklerin üzerini kaplar ve eklem sıvısının da yardımıyla bölgenin ağrısız bir şekilde hareket etmesini sağlar. Kıkırdak çeşitli nedenlerle hasar gördüğünde ise incelerek, zaman içerisinde kemiklerin birbirine sürtünmesine ve eklemde ileri derecede deformite oluşmasına neden olur. Bu durumda eklemi hareket ettirmek ağrılı ve zor bir hâl alabilir. Hatta ilerlemiş vakalarda eklem hareketlerinin tamamen kısıtlanması bile söz konusu olabilir. Hastalık, diğer tüm osteoartrit türlerinde olduğu gibi “dejeneratif” yani harap edici özelliktedir. Bu nedenle tedavi edilmediğinde, zamanla tüm eklemi etkiler; el ve el bileğinin hareketlerini ciddi oranda kısıtlayabilir. El, günlük yaşamda en çok kullanılan organların başında geldiği için tedavi edilmeyen el osteoartriti kişinin günlük yaşamını ciddi oranda etkileyebilir.

El kireçlenmesinin nedenlerini kesin olarak tanımlamak her zaman mümkün olmayabilir. Ancak belli risk faktörlerinin hastalığın ortaya çıkmasında etkili olduğu bilinmektedir. Bazı hastalarda, bu risk unsurlarının birkaçı bir araya gelerek hastalığın oluşmasına zemin hazırlayabilir. El ve el bileğinde görülen osteoartritin en yaygın nedenleri:

• Yaş: Zaman ilerledikçe vücuttaki tüm dokular gibi kıkırdak dokusu da zayıflamaya başlar ve hasar görmesi daha kolay hâle gelir. Bu nedenle hem ellerde hem de vücudun diğer eklemlerinde osteoartrit riski artar.
• Cinsiyet: Hastalık, erkeklere oranla kadınlarda daha sık görülür. Bunun başlıca nedeni ise kemik ve kıkırdak sağlığını etkileyen hormonal değişimlerdir. Özellikle menopoz sonrası dönemde, östrojen hormonu giderek azaldığı için eklemler de güçsüzleşmeye başlar. Bu da kıkırdakların normalden çok daha kolay aşınmasına neden olabilir.
• Eklem Yaralanmaları: Eklemlerdeki travmalar, kişi fark etmese bile kıkırdak sağlığını olumsuz etkileyebilir. El ve el bileğindeki mikro hasarlar, zaman içerisinde kıkırdağın incelmesine neden olur. Yıpranan kıkırdak dokusu kemikleri koruyamaz ve bölgedeki sürtünme artar. Bu da eklem sağlığını olumsuz etkiler. Kırık sonrası kötü iyileşme de kireçlenmede sık karşılaşılan bir durumdur.
• Çalışma Koşulları ve Meslek Seçimi: Meslekî koşullar, el kireçlenmesi için önemli bir risk faktörüdür. Terzilik, temizlik ve el işçiliği ile uğraşan kişilerde zorlanmaya bağlı olarak zaman içerisinde hasar oluşabilir. Sürekli ağır kaldıranlarda hem parmak hem de bilek eklemi zorlanabilir. Bu durum, aynı zamanda günümüz modern şartlarında, sürekli bilgisayar başında çalışanlar için de geçerlidir.
• Genetik Faktörler: El parmaklarında kireçlenme, ailesinde bu hastalığa sahip olan kişilerde daha sık görülür. Genetik ile aktarılan kıkırdak ve eklem yapısı özellikleri, bölgedeki aşınmanın erken yaşlarda ortaya çıkmasına neden olabilir.

Ellerde kireçlenme belirtileri arasında en yaygın görülen, ağrıdır. Bununla birlikte hem ağrının şiddeti hem de eşlik eden diğer semptomlar, deformitenin derecesine göre değişebilir. Bu nedenle her hastada semptomlar farklı olabilir ve farklı yoğunlukta yaşanabilir. En yaygın el osteoartriti belirtileri şunlardır:

• Ağrı: Kıkırdaklarda meydana gelen hasar, zaman içerisinde kemiklerin birbirine sürtünmesine ve hareket sırasında eklemde ağrıya neden olabilir. Ağrı yoğun olarak hareket esnasında hissedilir. Ancak ilerlemiş el kireçlenmesi olgularında istirahat hâlindeyken de bölgede sızlamaya benzer bir his olabilir.
• Eklem Bölgesinde Yumru Görünümü ve Şişlik (Bouchard ve Heberdan Nodülleri): Yıpranan ve aşınan kıkırdak bölgesinde oluşan inflamasyon ve yeni kemik oluşumu parmağın uç ve orta eklemlerinde büyümeye sebep olurlar.
• Eklem Hareketlerinde Duyulan Çıtırtı Sesi (Krepitasyon): Eklem yüzeylerinin birbirine sürtünmesi sonucu, hareket esnasında duyulan seslerdir. Krepitasyon, kişinin her hareketinde olmayabilir. Ancak uzun süre hareketsiz kalan eklemi kullanırken ya da gün içerisinde zaman zaman bölgeden çıtırtıya benzer sesler gelebilir.
• Kavrama Güçlüğü: Osteoartritte temel patoloji hareket kısıtlılığıdır. Bu nedenle zaman içerisinde eklem eski gücünü kaybetmeye ve eklem mobilitesi azalmaya başlar. Bu noktada nesneleri kavramak, kapı kollarını çevirmek, ağır tenceleri kaldırmak ve yük taşımak zor hâle gelebilir.

Bu şikâyetler kıkırdak dokusunun zayıfladığı ve yıprandığı bölgede yoğunlaşır. Bu nedenle elin farklı bölgelerinde görülebilir. El bileğinde kireçlenme belirtileri, üst ve orta parmak eklemindekiler ile aynıdır. Ancak şişlik, ağrı, krepitasyon ve hareket kısıtlılığı bilek bölgesinde olur. Hastalığın erken evrelerinde kişinin herhangi bir şikâyeti olmayabilir ve ağrı genellikle oldukça hafiftir. İlerlediğinde ise parmak ve bilekte eklem mobilitesi zayıflayabilir. Şikâyetler günlük yaşamı olumsuz etkilemeye başlayabilir ve kişinin çalışmasına engel olacak düzeye gelebilir.

El kireçlenmesi; teşhisinde ilk adım hastanın şikayeti ve öyküsüdür. Ancak öykü ve şikayet her zaman yeterli olmaz, fizik muayene ve radyoloji de tanı sürecinde kullanılmalıdır. Ayırıcı tanıda kan testleri de önemli rol oynar. Psöriatik artrit, romatoid artrit gibi benzer belirtiler veren hastalıkların dışlanmasında oldukça etkilidir.

Bununla birlikte bazı hastalarda hastalığın seyrini anlamak ve hastanın ihtiyacına uygun tedavi planını yapmak için röntgen görüntüleri yetersiz kalabilir. Direkt radyografi ile kıkırdaklardaki hasar net bir şekilde anlaşılsa da yumuşak dokularda deformasyon olup olmadığını anlamak zor olabilir. Manyetik rezonans (MR) görüntüleri sayesinde bölgedeki kas, kemik, kıkırdak ve bağ dokularının tamamı incelenebilir ve hastalığın seyri net bir şekilde anlaşılabilir.

El kireçlenmesi tedavisinde önemli noktalardan biri de ağrıyı minimuma indirerek hastanın günlük yaşam kalitesini yükseltmektir. Başlangıç evresinde hafif olan ağrılar zamanla ciddi şekilde şiddetlenebilir. El ve bilekler, vücudun en hareketli bölgelerinden olduğu için hareketle birlikte sürekli ağrı hissetmek yaşam kalitesini bozar.

Eklem ağrılarını dindirmede en etkili yollardan biri ağrı kesici ilaç kullanımıdır. İlaçlar doğrudan bölgede oluşan hasarı tedavi etmese de yangı ve ödemi azaltmada oldukça etkilidir. Ataklar esnasında kullanılan ağrı kesiciler ya da enflamasyon baskılayıcı ilaçlar sayesinde günlük yaşam kalitesi arttırılabilir.

El osteoartriti olan hastalarda semptomları hafifletmenin bir diğer yolu ise eklem için enjeksiyonlardır. Hyaluronik asit ya da steroid içerikli enjeksiyonlar ile eklemin rahatlaması sağlanabilir. Bu yöntemin etkisi geçici olsa da bir süre için hastanın şikâyetlerini azaltacaktır.

Hareket sırasında oluşan ağrıyı engellemenin yollarından biri de ortezlerdir. Eklemin stabil kalmasını sağlayarak ağrıyı azaltır. El bilek ortezi, parmak ortezi ve pozisyonlama ortezleri osteoartrit olan hastalarda kapı açma ya da ağır yük taşıma gibi ekleme yük bindiren eylemler sırasında hasta bölgenin ağrısız olmasını sağlar.

Osteoartrit hastalarında kıkırdak ve kemik deformasyonunu tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmayabilir. Hastalık ilerleyici özelliktedir. Bu nedenle yıllar içerisinde kıkırdak giderek incelir ve sonunda kemik dokusu da aşınmaya başlar. Tedavi sürecinde, bu aşınmanın yavaşlamasına ve eklem yapısının mümkün olduğunca geç değişime uğramasına odaklanılır. Bu noktada tedavi sürecinde hem cerrahi hem de cerrahi olmayan yaklaşımlar tercih edilebilir. El kireçlenmesi tedavisi planlanırken hastalığın ilerleme durumu, etkilenen eklem bölgesi, hastanın yaşı gibi pek çok kriter dikkate alınır.

El Osteoartriti tedavisinde asıl tedavi cerrahi dışı uygulamalardır. Erken süreçte hastanın günlük yaşamını olumsuz etkileyen ve kısıtlayan semptomları azaltmak için medikal tedaviler tercih edilmelidir.

El kireçlenmesine bağlı oluşan mekanik bozulma, nesneleri tutarken ya da hafif yükleri kaldırırken kişinin ağrı hissetmesine neden olabilir. Bu nedenle ilaçlar da günlük yaşam kalitesini yükseltmek için tedavi sürecinde sıkça kullanılır. Bununla birlikte osteoartrit görülen elde, zaman içerisinde iltihap oluşabilir ve eklem etrafında yanında yumrular oluşabilir. İlaç tedavisi ödemin azalmasını sağlarken bölgedeki ağrıları da dindirir. Bu noktada en çok tercih edilen ilaçlar non-steroid yani steroid olmayan antienflamatuar ilaçlardır. 

Antienflamatuarlar, iltihap ve yangı giderici özelliği sayesinde şişliğin azalmasını sağlar. İltihap olmayan hastalarda ise ağrıyı kontrol altına almak için parasetamoller kullanılabilir.

Nadiren de olsa  steroid ilaçlar da tercih edilebilir. Gerekli durumlarda eklem içi enjeksiyon yöntemiyle kullanılabilirler. Eroziv osteoartrit denilen şiddetli durumlarda ağızdan da kullanılabilir. Tüm bu ilaçların uzun vadede mide-bağırsak sistemi üzerindeki yan etkileri de düşünülerek, mutlaka uzman bir ortopedi doktoru kontrolünde alınması gerekir.

El kireçlenmesi de dahil olmak üzere tüm osteoartrit olgularında fizik tedavinin önemi büyüktür. Eklemin rahat hareket edebilmesi için bölgedeki bağ ve kas yapısının esnek ve güçlü olması önemlidir. Bu nedenle özellikle el bileğinde kireçlenme tedavisi için fizik tedavi uzmanlarından destek alınabilir.

Fizik tedavi süreci hastalığın ilerlemesini engellediği gibi tedavi amacıyla yapılan ameliyatlardan sonra da bölgenin güçlenmesinde ve eklem mobilitesinin artırılmasında da önemli yer tutar. El osteoartriti uygulamalarında; derin ve yüzeysel ısı uygulamaları ile (ultrason, kısa dalga, parafin, infraruj, hotpack vb.) oldukça başarılı sonuç alınabilmektedir.

Cerrahide en çok tercih edilen yöntemlerin başında eklem dondurma (artrodez) ameliyatları gelir. Bu işlemin amacı eklem stabilizasyonunu sağlayarak hareket esnasında hissedilen ağrıyı dikkate değer ölçüde azaltmaktır.

“Debridman tedavisi” olarak da adlandırılan bu yöntemde amaç kireçlenme olan bölgeyi temizlemektir. Hastalığın tamamen tedavi edilmesini sağlamasa da hastanın uzun süre boyunca ağrısız yaşam sürmesine yardımcı olan, oldukça başarılı sonuçlar elde edilen bir cerrahi işlemdir.

El kireçlenmesi, fizik tedavi ve rehabilitasyon, romatoloji ve ortopedi alanlarına giren bir hastalıktır. Aynı zamanda el osteoartriti tedavisinde de uzmanlar, kişinin ihtiyaçlarına özel bir planlama yapabilir. Uygun hekim ve uzmanlarla çalışarak bu hastalıktan kurtulmanız mümkündür.

El kireçlenmesini engellemenin kesin bir yolu yoktur. Bununla birlikte risk grubunda olan hastalarda bazı yaşam alışkanlıklarının değiştirilmesi ile hastalığın seyrini yavaşlatmak ve eklemi güçlendirmek mümkün olabilir. Özellikle ailesinde el ve bilek osteoartriti öyküsü olan kişiler, baş parmak ve bilek bölgesini zorlamamaya ekstra özen gösterebilirler.

El kireçlenmesini engellemeye yardımcı yöntemlerin başında düzenli olarak eklemi dinlendirmek gelir. El gücüyle çalışan ya da uzun süre tekrarlı iş yapanlarda eklemleri zamanla aşınabilir. Bu nedenle 1 – 2 saatte en az bir kez çalışmaya ara vermek ve elleri masaj yaparak dinlendirmek iyi bir çözüm olabilir.Ekleme aşırı yük binmesini engellemek için aşırı ağır kaldırmaktan ve el bileklerini zorlayacak, ani hareketlerden kaçınılmalıdır.

El kireçlemesini önlemek için atılabilecek önemli bir adım egzersizdir. Eklemleri esnek tutmak hem hareket açıklığını korumak ve iyileştirmek hem de ağrıyı azaltmak için oldukça önemlidir. Aşağıdaki basit el osteoartrit egzersizlerini masa başında bile yapabilir ve kıkırdak zedelenmesi riskini ciddi oranda azaltabilirsiniz.

• Sağ ve sol ellerinizi yumruk yapıp, gevşetin. Bu hareketi elinizi dinlendirmek için düzenli olarak uygulayabilirsiniz.
• Elinizi ve parmaklarınızı açtıktan sonra her bir parmağınızı avucunuza doğru bükün. Bir süre bekletin ve bunu 10 parmağınız için tekrar edin.
• Parmaklarınızı bir nesneyi kavrar gibi yapıp, elinize “O” şekli verin. Bu şekilde bir süre sıktıktan sonra bırakıp, hareketi birkaç kez yeniden yapın.
• Elinizi masanın üzerine, avucunuz yüzeye değecek şekilde koyun. Diğer parmaklarınızı kaldırmadan, her bir parmağı yavaşça yukarı kaldırıp indirin.
• Bileklerinizi rahatlatmak için kollarınızı öne doğru uzatın. Kolunuzun esnek ve düz yapısını kaybetmeden, her bir elinizi diğer elinizle aşağı ve yukarı doğru bastırın.

Bu egzersizleri yaparken dikkatli olmaya özen göstermelisiniz. Dinlendirmek isterken kas ve eklemlerinizi zorlamamalısınız. Bu sebeple öncelikle bir uzmandan destek alabilir, sonrasında egzersizlere evde devam edebilirsiniz.