Dejeneratif eklem hastalıkları kapsamında değerlendirilen osteoartrit, (kireçlenme) teorik olarak vücuttaki tüm eklemlerde görülebilir. Kıkırdak dokusunun anatomik ve histolojik yapısının bozulması ile başlayan süreç eklem kıkırdağının aşınıp incelmesine ve zaman içerisinde altındaki kemik yapının deforme olmasına sebep olur. Omuz, osteoartritin en sık görüldüğü eklemlerden biri olup diz ve kalçadan sonra en sık tutulan üçüncü büyük eklemdir. Omuz aynı zamanda vücudun en hareketli eklemidir. 

Omuz eklemi, humerus adı verilen kol kemiğinin bilyeye benzer yuvarlak formdaki başı ile skapula (kürek) kemiğinin glenoid adı verilen yuvası arasındaki eklemdir. Sağlıklı bir omuz ekleminde humerus bu yuvanın içerisinde, etrafındaki bağ dokularının da yardımıyla, kolayca hareket eder. Omuz etraf kaslarının yardımı ile kolun 360 derece hareketleri ağrısız bir şekilde gerçekleşir.

Omuz kireçlenmesi eklemin farklı nedenlerle aşınması ile oluşur ve eklem yüzeyindeki kıkırdak yapısını etkiler. Kıkırdak çatlayıp pürüzlü bir hâl aldığında eklem eski kaygan ve elastik yapısını kaybeder. Yük karşılama fonksiyonu zayıflayınca subkondral (kıkırdak altı) kemikte mikro kırıklar oluşur ve zamanla ciddi şekilde hasar görür. Eklem ağrısız ve kolay çalışma işlevini yitirir. Buna bağlı olarak kişi günlük yaşamını zorlaştıran ağrı ve hareket kısıtlılığı ile karşı karşıya kalır.

Diz, kalça, ayak bileği, boyun, bel ve omuz kireçlenmesi riski  özellikle ilerleyen yaşla birlikte artar. Her ne kadar osteoartrit yaşa bağlı dejeneratif bir hastalık olsa da travma, enfeksiyon gibi ikincil faktörler de hastalığın ortaya çıkmasında etkili olabilir.

Omuz osteoartriti, pek çok nedenle oluşabilir. Yaşla birlikte  vücuttaki tüm dokular gibi kıkırdak ve bağ dokular da zayıflar, dejenere olur, eklemler deforme olur. Özellikle hareketsiz yaşam tarzına sahip bireylerde eklemle ilişkili kas yapıları da zayıf olduğundan eklemlere aşırı yük binmesi kaçınılmazdır. Bu nedenle ilerleyen yaş osteoartrit için en önemli bir risk unsurudur. Bununla birlikte aşırı kilo, travmalar, enfeksiyonlar, geçirilmiş operasyonlar ve genetik aktarım da diğer önemli risk unsurlarıdır. Bu unsurları şu şekilde açıklamak mümkündür:

• Cinsiyet: Cinsiyet osteoartritte önemli bir faktördür. 40 yaş sonrasında belirgin artış gösterir. Kadınlarda menopoz ile birlikte vücuttaki östrojen miktarı ciddi oranda azalır. Bunun en büyük sonuçlarından biri de kemik döngüsü üzerinedir. Östrojenin koruyucu ve yapıcı etkisi azaldıkça kemikler daha hızlı yıpranır ve aşınır.
• Aşırı Kilo ve Obezite: Kilo artışı eklemlere binen yükün artmasına, kıkırdak ve kemik yapıların normalden fazla zedelenmesine neden olur. Bu nedenle kilolu kişilerde kireçlenme görülme riski daha fazladır.
• Eklem Yaralanmaları ve Travmalar: Omuzda kireçlenmenin başlıca nedenlerinden biri de eklemin maruz kaldığı aşırı kuvvet ve travmalardır. Özellikle basketbol, hentbol, tenis gibi omuz eklemine yük bindiren sporlarla uğraşan kişiler, küçük ancak tekrarlayan travmalar zaman içerisinde eklemin aşınmasına ve kıkırdakların incelmesine neden olabilir.
• Mesleki Koşullar: Omuzda kireçlenme, sadece sporcularda değil, beden gücü ile çalışan kişilerde de görülebilir. Kontrolsüz ağır yükler ve eklemin hasar görmesine neden olacak ani hareketler aşınmayı başlatacak ve ilerletecek nitelikte olabilir.

Omuz kireçlenmesinin farklı nedenlerinden söz etmek de mümkündür. Bu yaygın nedenlerden hangilerinin sizin probleminizin kaynağı olduğunu tespit etmeniz son derece önemlidir. Doğru nedeni bularak uygun ve etkili bir çözüme ulaşılabilir.

Tutulan eklemden bağımsız olarak bu hastalığın en karakteristik semptomu ağrıdır. Ağrının şiddeti ve sıklığı ise her hastada farklı olabilir. Bu noktada hastalığın seyri ve erken dönemde önlem alınıp alınmadığı oldukça etkilidir. Hastaların birçoğu bu ağrıyı “sızı veya acı” olarak tanımlayabilirler.

Omuz ağrıları genellikle hastalığın erken evrelerinde oldukça hafiftir. Hareketle artabilir ve istirahat hâlinde azalabilir. Bu evrede önlem alınırsa kişi ağrıları minimum hisseder ve semptomlar günlük yaşamı ciddi ölçüde etkilemeyebilir. Ancak hastalık ilerledikçe semptomların şiddeti artar ve fonksiyon kayıpları baş gösterir. Bu durumda omuz bölgesi istirahat hâlindeyken de ağrı hissedilebilir.

Kıkırdaktaki aşınma arttıkça eklemdeki tahribat da artar ve semptomlar daha belirgin hale gelir. Kireçlenme olgularında kritik sonuç eklem hareket kaybıdır. Kıkırdak dokusu incelip pürüzlü bir hâle geldikçe eklem mobilizasyonu azalır. Bu nedenle semptomlar sadece ağrı ile sınırlı değildir. Omuz kireçlenmesi belirtilerinden bazıları şunlardır:

• Omuz Ekleminde Mekanik Sıkışma: Osteoartritin bu yaygın semptomu, özellikle eklem uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra hissedilir. Bu nedenle hasta gece ve sabah uyandığında kolunu rahat bir şekilde kullanamayabilir. Ani hareketlerde omuz hareketleri kısıtlı olabilir.
• Omuzda Şişlik: Eklem kıkırdağını çevreleyen zar da hasardan etkilenmişse ve eklem sıvısı ciddi derecede azalmışsa sık görülen bir şikâyettir. Dokularda oluşan hasara bağlı olarak kemik uçlarında yeni kemik oluşumları meydana gelir. Bu da ekleme dışarıdan bakıldığında, bölgede yumrulu görünümüne neden olabilir.
• Omuz Hareketlerinde Çıtırtı Sesi (Krepitasyon): En yaygın semptomlardan biridir. Doku hasarı sonucu meydana gelen düzensiz kıkırdak yüzeyi, hareket esnasında eklemden ses gelmesine neden olur. Ses her harekette gelmeyebilir. Ancak tutuklukla birlikte omuz oynadıkça net bir şekilde duyulan tıkırtı sesleri olabilir.
• Hareket Kısıtlılığı: Hastalığın ileri evrelerinde görülür. Aşınarak tamamen deforme olan eklem hareket kabiliyetini yitirir. Bu nedenle kişinin günlük yaşamı olumsuz etkilenebilir.

Bu belirtiler, omuz kireçlenmesi için oldukça yaygındır. Eğer sıralanan belirtilerden en az birine sahipseniz kireçlenmeden şüphelenebilirsiniz. Birden fazla belirti taşıyorsanız vakit kaybetmeden muayene olmanız tavsiye edilir.

Ağrı, hareket kısıtlılığı ve tutukluk hissi en yaygın belirtiler olsa da bu şikâyetler farklı ortopedik rahatsızlıkların da işaretçisi olabilir. Bu nedenle hem fizik muayene hem de görüntüleme yöntemleri ile eklemin detaylı olarak değerlendirilmesi gerekir.

Fizik muayene aşamasında doktor omuz ekleminde şişlik, krepitasyon,hareket kısıtlılığı olup olmadığını kontrol eder. Eklemde anatomik değişiklik olup olmadığını kontrol eder ve  “palpasyon” yani elle muayene eder. Eklem hareketleri esnasında çıtırtı, kısıtlanma, ağrı, olup olmadığına bakılır.

Omuz osteoartriti tanısında kullanılan, başlıca görüntüleme aracı direkt grafi yöntemidir. Röntgen sonuçlarında kemik yapıdaki değişiklikler, eklem aralığında daralma olup olmadığı değerlendirilir. Ancak direkt radyografi, eklemdeki hasarı görüntülemede yetersiz kalabilir. Bu noktada; Manyetik rezonans (MR) yöntemi ile kıkırdak ve bağlar gibi yumuşak dokular değerlendirilebilir. 

Çok nadir durumlarda bilgisayarlı tomografi (BT) tercih edilebilir. Ayırıcı tanıda özellikle inflamatuar (iltihaplı) artrit şüphesini ortadan kaldırmak için kan testlerinden de yardım alınabilir. Kronik inflamatuar hastalıklarda RF,Sedimentasyon, CRP test değerlerinin yükselmesi osteoartritin ayırıcı tanısını sağlayabilir.

Omuz kireçlenmesi tedavisi; hastalığın seyrine, kişinin yaşına ve günlük aktivite miktarına göre farklılık gösterir. Kişinin ihtiyaçları doğrultusunda cerrahi ve cerrahi olmayan yaklaşımlardan faydalanmak mümkündür. Hastalığın tedavisinde en çok tercih edilen yaklaşımlar ise:

Özellikle hastalığın erken evrelerinde, semptomları kontrol altına almak, ağrıları azaltarak kişinin günlük yaşamını kolaylaştırmak için tercih edilebilir. Omuz kireçlenmesi, ilaç yardımıyla tamamen yok edilemez. Bu ilaçların büyük bir kısmı hastalığın ilerlemesini önleyici nitelikte değildir. Bu noktada temel amaç, ağrılı osteoartrit ataklarında hissedilen ağrı ve kısıtlılığı minimuma indirmektir. Antiinflamatuar ilaçlar ağızdan veya lokal olarak uygulanabilir. Şiddetli ağrı durumunda güçlü ağrı  kesicilerden de destek alınabilir.

Tüm osteoartrit hastalarında, eklem hareketlerinin kolay ve ağrısız olması için, bölgedeki kasların güçlendirilmesi tavsiye edilir. Eklemi çevreleyen kas dokuları güçlü olduğunda, ekleme binen yük ciddi oranda azalır. Bu nedenle aşırı sürtünme ve doku hasarına neden olmadan omuzu hareket ettirmek de mümkün olabilir. Bu noktada önemli olan, omuzdaki hasarın durumuna uygun egzersizlerin yapılmasıdır.

Omuz kireçlenmesinde egzersiz programı germe ve aerobik egzersizleri içermelidir. Rehabilitasyon uzmanları ve fizyoterapist yardımı ile yapılan bu hareketler sayesinde omuz mobilizasyonunu ve yaşam kalitesini artırmak mümkündür.

Tedavi sürecinde aktif FTR yanı sıra hastanın kendi kendine uygulayabileceği, basit egzersizler de etkilidir. Omuz kireçlenmesi için hareketler, eklemin esnekliğini artırmayı, kasları güçlendirmeyi hedefler. Sol omuz kireçlenmesi ve sağ omuz kireçlenmesi için yapılan hareketler genellikle benzerdir. Eğer hastalık her iki omuzda da mevcut ise eklemi aşırı zorlamadan, düzenli olarak sağ ve sol omzun çalıştırılması faydalı olacaktır. Yerinizden kalkmadan yapabileceğiniz basit egzersizler şunlardır:

• Oturur halde iken omzu yukarı-aşağı doğru hareket ettirmek
• Kolları öne uzatıp, ellerinizi birbirine kenetledikten sonra kolları yukarı kaldırıp omuzları esnetmek
• Ellerinizi göğüs hizasında birleştirip, birbirine doğru ittirmek
• Karşı kolun yardımı ile triceps (arka kol kası) ve eklem kapsülünü germe egzersizleri eklemi esneterek ağrısız çalışmasına yardımcı olacaktır.

Bu egzersizler, sizi yormaz ve vakit almaz. Hemen her yerde her zaman tatbik edilebilir. Dikkat edilmesi gereken tek nokta, kasları ve eklemleri fazla zorlamamaktır. Acı hissettiğiniz yerde durmanız ve egzersiz önerilerini de öncelikle uzmandan almanız tavsiye edilir.

İlaç ve egzersizlerle beklenen sonuçların alınamadığı durumlarda, cerrahi tedavi seçeneklerinin değerlendirilmesi de mümkündür. Günümüzde en çok tercih edilen yöntem ise “kapalı ameliyat yöntemi” olarak da bilinen “artroskopi”dir.

Artroskopik omuz kireçlenmesi ameliyatı, bölgenin tamamen açılmasına gerek kalmadan, yalnızca birkaç küçük kesiden yapılabilir. Bu nedenle hem hasta hem de doktor açısından çok daha konforlu ve sonuçları oldukça başarılı olan bir yöntemdir. Bu ameliyatlarda “artroskop” adı verilen, yüksek çözünürlüklü bir mikro kamera kullanılır. Omuz bölgesine yapılan birkaç küçük kesiden eklem bölgesine ulaşılır. Kesilerden biri kameranın ekleme ulaşması içindir. Diğer kesilerden ise hedeflenen cerrahi işlem yapılır ve büyük kesiler yapılmadan ameliyat tamamlanır.

Artroskopik cerrahinin en büyük avantajlarından biri de yapılan kesilerin küçük olması, dolaylı olarak da ameliyat sonrası enfeksiyon riskinin ciddi oranda düşmesidir. Omuz kireçlenmesi ameliyatlarında yapılan işlemler ise kireçlenmenin etkilediği dokuların miktarına ve kıkırdak hasarının derecesine göre değişebilir. 

Tercih edilen yöntemlerden biri kapsüler gevşetme ve debridman ameliyatlarıdır. Bu yöntemin amacı eklemdeki hasarlı dokuları temizlemek ve hareket açıklığını artırmaktır. Omuza binen yükün aşırı olduğu, eklem anatomisinin çok bozulduğu ve hareket kısıtlılığının ciddi olduğu hastalarda ise protez ile tedavi tercih edilebilir.

Eğer humerus (kol kemiğinin başı) ve yumuşak dokularda hasar varsa ancak glenoid sağlamsa kısmi protez uygulaması yapılabilir. Kol kemiği ve glenoidin her ikisinin de yıprandığı olgularda ise tam protez uygulaması yapılmalıdır. Protez ile omuz kireçlenmesi tedavisi genellikle hastalığın son evrelerinde ve ileri yaştaki hastalarda tercih edilir. Protezlerin ömrü ise ortalama 10 – 15 yıldır.

Osteoartrit, fizik tedavi ve rehabilitasyon ve ortopedi ve travmatoloji branşlarının ilgi alanına giren bir hastalıktır. Bu nedenle bu hastalığa sahip kişilerin tanı ve tedavi için alanında uzman bir fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı veya ortopediste görünmesi gerekir. Bununla birlikte omuz kireçlenmesi tedavi sürecinde multidisipliner bir yaklaşım daha iyi sonuçlar verebilir.

Kaynaklar

https://www.florence.com.tr/omuz-eklemlerinde-kireclenme

https://npistanbul.com/ortopedi/omuz-artriti-kireclenme